María é una rapaza de 8 anos que segue unha modalidade de escolarización combinada entre un centro ordinario e un específico. A María diagnosticáronlle autismo aos 3 anos e, desde ese momento co apoio e a intervención recibida, a súa evolución foi boa (comezou a falar, cada vez comprende mellor as cousas, é máis autónoma…) aínda que segue precisando apoios en determinados momentos, como que alguén lle explique algunhas cousas ou lle axude a realizar determinadas actividades.

Os profesionais que traballan con María no centro ordinario, empezaron a ver que algúns días María, a media mañá e durante un anaco, poñíase moi nerviosa na aula, comezaba a berrar e non conseguían saber cal era a causa nin como reducir eses momentos de nerviosismo que alteraban tamén aos compañeiros. Despois dun anaco deixaba de facelo e continuaba coa súa actividade coma se non pasase nada. Probaron diferentes técnicas cando se alteraba, como dicirlle que tiña que permanecer en silencio, cambiar de actividade, ensinarlle na axenda a tarefa a realizar… pero ningunha parecía funcionar. Dende o centro tiñan claro que a María lle pasaba algo e que quería comunicar algunha cousa que a molestaba, pero non eran capaces de saber cal era a causa e, ao preguntarlle a María, tampouco era capaz de explicar o que pasaba.

Para intentar axudar a María, preguntaron no centro específico ao que acudía, se alí presentaba esa mesma conduta, pero no outro centro non sucedía iso.

Para poder axudar a María e saber que era o que lle causaba malestar, entre a familia e todos os profesionais que traballan con ela, decidiron utilizar o Apoio Condutual Positivo (ACP a partir deste momento) para afrontar este problema, xa que todos tiñan claro que calquera conduta é un medio para comunicar algo, e sabían que María quería comunicarlles algo que eles non comprendían.

O ACP ten en conta o que sucede na contorna e pode afectar á conduta. Co ACP búscase reducir os comportamentos non adaptados que se producen debido a factores ambientais ou déficits en habilidades, co fin de mellorar a calidade de vida da persoa.O ACP busca, mediante a proactividade, evitar que os problemas de conduta se produzan e dotar a persoa de estratexias alternativas máis adaptadas para acadar o que necesita.

Outras técnicas para traballar comportamentos reforzan as condutas adaptadas e castigan as desaxustadas, pero para as persoas con autismo é preciso ensinar de forma específica unha conduta que lles axude a superar as dificultades de expresión de necesidades e emocións, así como actuar sobre o contexto, que en numerosas ocasións provoca ese tipo de reaccións desaxustadas.

O ACP ten as seguintes características:

• É de carácter preventivo: adiántase ao problema para que non se produza (ou para que teña unha incidencia menor)
• Adáptase ao contorno
• Ensina habilidades sociais
• Céntrase na análise da conduta e en coñecer as necesidades específicas de cada caso. A mesma situación, escenario ou contexto poden afectar de xeito moi diferente a cada persoa, por iso sempre debe ser individualizado
• Fomenta a comunicación

No caso que presentamos ao principio do artigo, o que se fixo entre todas as persoas que forman o apoio de María, foi establecer unha análise funcional da conduta, ver que era o que ocorría antes dese comportamento (antecedentes), durante a conduta e tamén o que pasaba despois (consecuentes).

Tanto os antecedentes como os consecuentes sabemos que inflúen na conduta, polo tanto debemos estar moi atentos tanto ao que fai a persoa, como ao que sucede antes e despois dela. Moitas veces os reforzos negativos tamén inflúen en que a conduta se repita (se a María cando berra a retiran da actividade que non lle gusta, o que vai a aprender é que para non facer esa actividade ten que berrar).

O mellor momento para traballar problemas de conduta é cando non se están producindo. Cando estamos nerviosos ou enfadados (pensade en vós mesmos), non é o momento no que queremos que nos expliquen as cousas ou no que nos digan como deberiamos actuar.

Para ver como se pode axudar a María, realizouse unha análise da situación e percibiuse que o que lle molestaba a María era un reflexo que o sol facía entre as 11 e as 11.30 na parede e que lle reflectía directamente na cara. Como ela non sabía explicar o que lle estaba pasando, atopou nos berros un sistema de comunicación.

Con este exemplo podemos observar a importancia de detectar a causa dos comportamentos e ver que habilidades hai que ensinar para evitar que esa conduta se repita. No caso que estamos relatando, ensinamos a María a dicir “me molesta”, ademais de cambiala de sitio para evitar que o reflexo do sol a moleste.